Протестантизам

Протестантизмот е третиот облик на христијанството. Тој не е единствен на кој било начин. Постојат различни гранки на протестантизмот, а во протестантската теологија има различни правци, па затоа е многу шаренолик. Во поглед на црковната организација, протестантизмот покажува најмалку единство. Од самиот почеток на реформацијата се појавија тројца реформатори: Мартин Лутер, чии приврзаници ја основаа Евангелистичката црква, а порадикални реформатори беа Калвин и Цвингли, чии следбеници се обединија и ја формираа Реформаторската црква. Нешто подоцна, за време на борбата помеѓу реформаторите и римокатолиците, во Англија црквата ќе се оддели од римскиот папа, така што задржувајќи ги римокатоличките обреди, а усвојувајќи ја во најголем дел протестантската догматика, се создаде Англиканската црква. Подоцна, во рамките на протестантизмот ќе се појават голем број на секти, особено во Северна Америка, од кои најбројни се баптистите и методистите, а во денешно време најагресивни се саботарите (адвентисти на седмиот ден) и Јеховините сведоци кои сакаат да воспостават одредени старозаветни прописи (за саботата, чисти и нечисти јадења), кои во Новиот завет, според разбирањето на старите христијани, се сметаат за истрошени и надминати (Дел. ап. 10,13-15; 15,24-29; 21,20-21; 1 Кор. 10,25; Гал. 3,23-24; 4,8-11; Кол. 2,16; Евр. 8,13; 10,9). Друга особина на овие две јудаистички секти е хилијазмот. Според нивното верување, Христос наскоро ќе дојде по втор пат и ќе го воспостави своето илјадагодишно царство. Според едни, тоа царство ќе биде на небото, каде што Христос ќе ги однесе воскреснатите праведни луѓе за да живее со нив илјада години, а според други илјадагодишното Христово царство ќе биде на земјата, а потоа по илјада година Христос повторно ќе дојде да ги воскресне грешниците да им суди, односно дефинитивно да ги уништи со вечен оган.

Овие главни гранки на протестантизмот според теологијата се поделени во два правци: ортодоксни и либерални. Ортодоксните ги задржуваат догмите што Лутер ги наследил уште од старата Црква, односно Никејско-цариградскиот и тн. апостолски символ на верата, а либералниот правец ја отфрла старата догматика и на тој начин служи како идеален терен за воспоставување на сите оние ереси кои биле осудени од старата Црква. Во екстремни случаи, либералната протестантска теологија оди директно во порекнување на христијанството, а понекогаш и на религијата воопшто, така што по својата улога се претвора во антитеологија.

Сепак, постојат две точки во кои сите протестанти се согласуваат: отфрлањето на Св. предание и личното разбирање и толкување на Св. писмо. Протестантизмот има само една заедничка работа со православните: отфрлање и непризнавање на папството.

Протестантското богослужение е без употреба на икони и други свештенички предмети. Бидејќи во протестантизмот не постои религиозно почитување кон светците, па дури ниту на Богородица, така молитвите и песните на нивното богослужение со нивната содржина ја изразуваат основната догма на протестантизмот, дека човекот треба сам, непосредно да му се обраќа на Бога, без молитвено повикување на светци, и тие да се молат за нас. Во овие литургиски песни се изразува тезата на протестантската теологија дека религијата е непосредна средба помеѓу Бог и душата, догмата дека човекот се спасува само со вера без дела.

Протестантизмот не ги признава седумте свети тајни за кои зборуваат православието и римокатолицизмот. Протестантите веруваат само во две свети тајни, и тоа: крштевањето и причестувањето. Но, има протестанти според чие учење, причестувањето не значи никакво тајно соединување со Христос, туку тоа е само обичен спомен на Христовата последна вечера, па според таквото верување дури и причестувањето не е света тајна. Дури и оние протестанти (евангелисти и англиканци) кои веруваат дека причестувањето е света тајна, сепак не веруваат на ист начин како православните и римокатолиците, дека лебот и виното на литургијата (мисата) се претвораат во вистинско тело и вистинска крв на Христос, туку Христос само присуствува, и тоа реално: во лебот, под лебот и со лебот: in pane, sub pane et cum pane. Toа е тн. импанација, за разлика од православно-римокатоличкото верување во транссупстанција.

Бидејќи протестантизмот ја нема светата тајна на свештенството, протестантите немаат свештеници, туку пастири, кои црковната заедница ги избира за свои службеници да водат молитвени собири, да проповедаат и да извршуваат црковно-административни задачи. Разликата помеѓу православен свештеник и протестантски пастор или проповедник е во тоа што православниот свештеник, според учењата на православната вера, ја поседува благодатта Божја која ја примил со ракополагање и дека православното свештенство има тн. апостолско преемство, односно потекнува од апостолите и од Христос ( во ова веруваат и римокатолиците за нивните свештеници), додека пасторите ја немаат  св.  тајна на свештенството ниту апостолското преемство, туку потекнуваат од оној реформатор кој ја основал нивната верска заедница.

Првобитниот, оригинален, протестантизам не признавал монаштво или аскетизам. Денес, сепак, постои тенденција и во протестантизмот кон монаштвото, па дури и некои манастири.

Протестантските мисии во светот се помалку успешни од римокатоличките, но тие далеку го надминуваат православното мисионарство. Добротворната, харитативна активност, исто така, е мошне развиена во протестантизмот.